رویکرد فقه به حضور زن در سینما
عوامل مؤثر بر این رویکرد
اکنون لازم است عوامل چهارگانه موثر بر این دیدگاه را نیز با دقت و تیزبینى بیشترى مرور کنیم، تا ارتباط آن را با رویکرد فقهى علما به روشنى بیابیم:
یک و دو: عوامل سیاسى ـ اجتماعى
ـ رخداد عظیم و تکان‌دهنده تاسیس جمهورى اسلامى ایران
ـ رویکرد صریح و منطقى امام خمینى به لزوم سینماى علمى، اخلاقى و سازنده
ـ قطع دست استعمار و نقش بر آب شدن دسیسه‌هاى آنان
ـ حاکمیت اسلام و تدوین قانون اساسى جمهورى اسلامى براساس فقه محمدى
ـ استفاده از جوانان متعهد و انقلابى در امور بازیگرى و فیلم‌سازى
ـ تاکید و تمرکز بر ارائه سینماى مقدس و معنوى به منظور رشد و تعالى افراد جامعه
ـ ایجاد سوژه‌هاى جدید و لزوم توجه به آنها؛ از جمله موضوعات سیاسى، هشت سال دفاع مقدس و…
سه: عوامل فرهنگى
ـ تحریم و تعطیلى کلیه مراکز اشاعه فحشا و منکرات اعم از روزنامه‌ها و مجلات تا سینماها و مشروب‌خانه‌ها
ـ تشکیل شوراى عالى انقلاب فرهنگى براى نظارت بر کلیه امور فرهنگى و هنرى کشور
ـ قطع واردات فیلم‌هاى سینمایى مبتذل از غرب
ـ تاسیس دانشکده‌ها و سایر مراکز آموزش فیلم‌سازى و بازیگرى با رعایت موازین شرعى
ـ افزایش و گسترش کتب و نشریات سینمایى
ـ توجه به اهمیت سینما در خصوص تبلیغات اسلامى و صدور انقلاب به دیگر کشورهاى جهان
چهار: عوامل اقتصادى
ـ آغاز به کار صنعت فیلم‌سازى در کشور که داراى پنج مشخصه عمده در اقتصاد سینمایى است: نقدینگى، مواد اولیه، نیروى انسانى، تجهیزات و لوازم، مواد و کالاهاى مصرفى. هر کدام از این مشخصه‌ها سهم بزرگى از اقتصاد کشور را، چه در تولید و چه در مصرف، به خود اختصاص مى‌دهد.
توجه به این عوامل نشان مى‌دهد که سینماى پس از انقلاب خود را به عنوان بخشى از فرهنگ، که مى‌تواند اهداف سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى مشروع را دنبال کند، جلوه‌گر مى‌سازد. بدین ترتیب، بر شمار افرادى که با اصل سینما و حضور زن مسلمان در آن مخالف بودند، کاسته و بر موافقان و مشوقان آن افزوده شد.
سینما در دوره آزادى‌هاى افراطى
با ظهور و ترویج آزادى‌هاى افراطى و کم‌رنگ شدن شعارهاى انقلاب، طرفداران آن آزادى‌هاى بیشترى را مطالبه کردند، تا جایى که سینما در این دوره از ارزش‌هاى اصیل اسلامى و انقلابى فاصله گرفت و حضور زن در راستاى در خدمت جذابیت بخشیدن به آن، استفاده شد. همراه با این جریان برخى از موافقان تلاش کردند تا این نظریه و روش را به دین مستند کنند و جواز فقهى بر آن بگیرند.
خلاصه سخن اینکه
این امور خبر از تحول عظیم و شگرف در عرصه اجتماع ایران دارد. جامعه ایران مانند بسیارى از جوامع پیشرفته دنیا، داراى ویژگى‌ها و نیازهاى خاصى است. رسانه سینما و حضور زن مسلمان در آن یکى از این ویژگى‌ها و نیازهایى است که نادیده انگاشتن آن تار و پود فرهنگ و ساختارهاى نامرئى اجتماعى را از درون مى‌پوساند و افراد آن جامعه را به موجوداتى مکانیکى که نه شناختى از خود دارند و نه از محیط اطرافشان، مبدل مى‌سازد. از منظر صاحب‌نظران این رویکرد، در این برهه از زمان، سینما به امرى ضرورى و بخشى از جامعه امروز تبدیل شده و آن نگاه گذشته، تاب پاسخ‌گویى به مسائل جدید سینما را ندارد. بدین ترتیب، با تفکیک قائل شدن میان فقه حقیقى و فقه مجازى، مى‌بایستى مسائل فقهى سینما و حضور زن در آن را از منظرى جدید که همان فقه رسانه است، دنبال نمود تا بدین وسیله هم نیازهاى جامعه رفع شود و هم احکام اسلامى تعطیل نماند.
در پایان، براى روشن‌تر شدن جایگاه و ضرورت حیاتى فقه رسانه به طور عام و فقه سینما به طور خاص سخن یکى از مدیران شبکه‌هاى تلویزیونى را ذکر مى‌کنیم: «یکى از مشکلات جدى رسانه، مسئله فقه رسانه است. اینکه براى مثال در فیلم‌ها و سریال‌هاى ما میزان اختلاط و امتزاج افراد چطور باید باشد؟ این مملکت و کشور نمى‌تواند صدا و سیما (و رسانه) نداشته باشد… مشکل این است که الآن بعضى از افراد در حوزه‌هاى دانشگاهى و بعضى از مدیران اجرایى ما به این مسئله توجهى نمى‌کنند که این کشور در این عرصه و دوره نمى‌تواند بدون رسانه باشد و این رسانه باید کارش را ادامه دهد. دیگران هستند که باید بیایند و کمک کنند. الآن ما در مسائل فقهى در رسانه مشکلات فراوانى داریم. حال بعضى از بزرگان مى‌گویند تنها بیایید سؤال کنید، که پرسش هم بسیار مى‌کنیم، اما در بعضى بخش‌ها، پاسخ‌هاى بسیار کلى مى‌گیریم که براى ما مناسب نیست. ما کاملا مصداقى و عینى مى‌خواهیم مطالب را بدانیم… که باید در حوزه‌هاى علمیه درباره آن بحث شود. الآن بعضا این گونه است که رسانه به دلیل احساس نیاز مخاطب و دغدغه‌هایى که دارد، وارد این حوزه‌ها مى‌شود و گاه حرف‌ها و سؤالاتى پیش مى‌آید که باید برویم صحبت و گفتگو کنیم تا راهکارهایى شکل گیرد.»
منابع:
ـ پیرامون جمهورى اسلامى ایران، مرتضى مطهرى، تهران: صدرا، ۱۳۶۴.
ـ تاریخ سینماى ایران، مسعود مهرابى، تهران: پیکان، ۱۳۸۳.
ـ سینما در آینه فقه، محمدرضا جباران، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، ۱۳۷۸.
ـ سینما، سیاست، آزادى، پیام فضلى‌نژاد، نشر الست فردا، ۱۳۷۹.
ـ صحیفه امام خمینى، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۸.
ـ نکاتى پیرامون اقتصاد سینماى ایران، محمدمهدى دادگو، تهران: فیلمخانه ملى ایران، ۱۳۸۰.
- سایت تالار گفتگوى انجمن دانش‌پژوهان، حسین خجسته، (تکلیف ما با رسانه دینى روشن نیست).
- سایت خبرى فارسى، مدیران رسانه ملى به بسترهاى نواورى مى اندیشند، مجید رجبى.