پ.ن 1: باید دانست که این چنین سخنانی نه تنها از امیر المؤمنین و نهج البلاغه رسیده، بلکه در منابع دیگر دینی و دیگر معصومین نیز چنین سخنانی مشاهده شده؛ و شاید سبب حساسیت سخنان حضرت امیر^{علیه السلام} آن باشد که از یک سو نهج البلاغه کتابی است که بسیاری از اهل دانش و نیز توده های اجتماعی به آن مراجعه می کنند و بسیاری از این مضامین در این کتاب گرد آمده است.

پ.ن 2: با بررسی سیره و رفتار امیرالمؤمنین^{علیه السلام} و سایر پیشوایان ما، هیچ گونه نقیض و ملامتی را درباره زنان نشان نمی دهد؛ نه در منزلت انسانی و نه در موقیعت اجتماعی و نه در دیگر ساحت های حیات بشر.

به طور مثال زنان در 24 مورد از قضاوت های حضرت علی^{علیه السلام} در مقام شاکی یا متهم، حضور دارند، و در هیچ یک از این داوری ها، زنی به استناد کم خردی، کم ایمانی، یا سایر خصلت های منفی محکوم نشده اند. این خود مبنا و معیاری برای داوری در این مسئله است که دیدگاه امام علی^{علیه السلام} درباره ی زنان چگونه بوده است⁴.

پ.ن 3: در این مسئله فرضیه های دیگری نیز وجود دارد که شایسته ی بررسی است:

• دشمنی بنی امیه با خاندان پیامبر بر کسی پوشیده نیست، و پس از رحلت رسول خدا^{صلی الله علیه و آله} در همه ی حوادث تاریخی که بر خاندان پیامبر گذشت، ردپای بنی امیه و بویژه معاویه، به روشنی دیده می شود.
• یکی از دسیسه های بنی امیه جعل احادیث برای مشوَّه ساختن خاندان پیامبر یا کتمان فضایل آنان بود⁵.
• چنان که در کتب تاریخی آمده است، زنانی بسیار، پس از شهادت امام علی^{علیه السلام} بر معاویه وارد شدند و او در باره ی علی ع از آنان پرسید و آنان همگی وی را می ستودند…⁶
• بنی امیه و معاویه برای تخریب شخصیت امام علی^{علیه السلام} در نظر زنان، احادیثی جعل کردند که تحقیر زن را در پی داشته است، تا بتوانند نیمی از جامعه را به وی بدبین سازند⁷.

پ.ن 5: این روایت از زاویه ها و جنبه های مختلف دیگر نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد از جمله از جنبه ی مسائل اصولی و قطع و ظن و یا از جنبه دلالتی و سندی و هم چنین بررسی خود احادیث و بررسی معنای عقلی که در روایات بکار برده شده و تقسیم بندی های مختلف عقل. که از حوصله ی این نوشتار خارج است.

** برخی اینگونه با نگاه های تک بُعدی و بررسی نشده؛ بر ساحت مقدس دین تاخته و شروع به شبهه پراکنی می کنند.

1. زن در آینه ی جلال و جمال

2. یادنامه دومین هزاره نهج البلاغه

3. گلستان قرآن؛ شماره 4

4. موسوعة الامام علی بن أبی طالب؛ ج11

5. البدایة و النهایة؛ ج8

6. العقد الفریه؛ ج1 و شرح نهج البلاغه؛ ج2

7. المسند؛ ج3

صفحات: 1· 2