با گسترش روز به روز شبکهٔ اینترنت و افزایش آمار کاربران آن، مفهوم «دنیای مجازی» آشکار‌تر خود را نشان می‌دهد. اگر در سال‌های نخستین ولادت این پدیده، اغلب مردم اینترنت را تنها به پست الکترونیک و چندین سایت دولتی و بعضا خصوصی می‌شناختند؛ امروزه شاهد انواع مراکز خرید و فروش، تجارت الکترونیکی، بازی‌ها و سرگرمی‌ها، کتابخانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، دانشگاه‌های مجازی، فعالیت‌های خودجوش مردمی و سایت‌های خیریه، بانک‌های اینترنتی، سایت‌های دوست یابی و همسریابی، حتی جرایم اینترنتی و خلاصه هر آنچه اینترنت برای نزدیک شدن به مفهوم «دنیای» مجازی به آن نیاز دارد، هستیم.
دنیایی که ناگفته و نانوشته بسیاری از قوانین پیرامون ما بر آن حاکم است و البته فرهنگ و قوانین مختص خود را نیز داراست.

آیا در اینترنت نگاه جنسیتی جاری است؟
برای بررسی پاسخگو بودن یا نبودن سایت‌های اینترنتی به نیازهای زنان، نخست باید بدانیم آیا نگاه جنسیتی در اینترنت وجود دارد یا خیر؟ به عبارتی چرا برای هیچ مخاطبی این سوال پیش نمی‌آید که «آیا سایت‌های اینترنت پاسخگوی نیاز مردان هست؟!» چرا همچین سوالی مضحک به نظر می‌رسد؟
در دنیای واقعی به دلیل ظلم تاریخی به زنان در دوره‌های مختلف و بعضی نیازهای روحی و ناتوانایی‌های جسمی آنان، همواره زنانی هستند که داد ستم سر می‌دهند و خواستار احقاق حقوقشان هستند. مدعی هستند که مردان سهم آنان را به جور و جفا ربوده‌اند و این سهم را جز با یک حرکت جمعی و فریاد تظلم خواهی نمی‌توان بازپس گرفت.
این سخن شاید تا حدودی صحیح به نظر برسد و به علت ریشه‌داری و خاطره‌ی ناخوشایندی که قشری از زنان، از مردان زندگی خود دارند، خاطراتی که با سال‌های قدیم و به دور از علم و پیشرفت و تکنولوژی پیوند خورده، هنوز خریدار داشته باشد؛ اما سوال این است که چرا به زعم برخی، این نگاه جنسیتی در اینترنت، که بعد از جنبش فمینیست متولد شده، هم حاکم است؟
چرا باید پاسخگویی سایت‌های اینترنتی به نیازهای زنان را جدای از مردان بررسی کرد؟ مگر نه این است که در اینترنت، هرکاربر چیزی فرا‌تر از یک کاربر نیست و فضای برابر اینترنت این امکان را به وی می‌دهد که بدون دخالت عناصر جنسیتی فعالیت کند و حتی می‌تواند زن یا مرد بودن خود را پنهان کند؛ پس چرا هیچ‌گاه مردان در صدد آن برنیامده‌اند که در مقاله‌ای، جدای از زنان، نیازهای اطلاعاتی و تکنولوژیکی خود را بازگو کرده و در رفع آن تلاش کنند؟ آیا می‌توان نظریهٔ «حاکمیت صد در صد مردان بر تمام فضاهای حقیقی و مجازی» را با وجود امکاناتی که فضای مجازی برای عدم نگاه جنسیتی به کاربران می‌دهد پذیرفت یا اینکه این خود زنان هستند که در خط کشی دنیای اطرافشان به زنانه و مردانه، موثرند؟

واقعیت این است که باید پذیرفت که هر نگاه جنسیتی به زن یا نیازهای زنانه، الزاما برآمده از نگرش‌های فمینیستی نیست. بخشی از این تفکیک جنسیت، به تفاوت فطری و ذاتی زن و مرد مرتبط است که نیاز‌ها و تمایلاتِ متفاوتی را موجب می‌شود.
شاید بتوان یکی از علل پژوهش زنان در موضوعات خاص زنان را، حاکمیت و مدیریتِ اغلب مردانه‌ی جهان در موضوعات مختلف دانست که موضوعِ نیاز زنان در فضای مجازی نیز یکی از آن‌هاست. از آن‌جا که متولیان فضای مجازی و بنیانگذاران آن در اغلب قریب به اتفاق کشورهای جهان، مردان بوده‌اند، این پیش‌فرض که عمده‌ی اطلاعات و یا فعالیت‌های موجود درفضای مجازی در جهت رفع نیاز مردان انجام می‌شود، تقویت می‌گردد.
از سوی دیگر با توجه به آمارهای جنسیتی ارائه شده درباره میزان استفاده زنان و مردان از اینترنت و غالب بودن تعداد کاربران مرد، دیگر جایی برای این سؤال باقی نمی‌ماند که «آیا سایت‌های اینترنت پاسخگوی نیاز مردان هست یا نه؟»!

نیازهای زنان در اینترنت کدام است؟
در عبارتی عامیانه می‌توان اینترنت را محل عرضه‌ی انواع مایحتاج از شیر مرغ تا جان آدمیزاد دانست. کمتر سوال علمی، پزشکی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، علوم پایه، فنی مهندسی و… است که با یک جستجوی ساده به دست نیاید. همچنین انواع خدمات اینترنتی، شبکه‌های اجتماعی، تالارهای گفتمان، مشاغل آنلاین و… به انواع زبان‌ها و با امکانات مختلف قابل دسترسی هستند و می‌توانند ساعت‌ها وقت کاربر را مدیریت کرده و در ارتقای سطح آگاهی و مشارکت وی در فعالیت‌های جمعی بیفزاید.
چرا زنان به اینترنتت مراجعه می‌کنند؟ شاید در پاسخی ساده بتوان گفت به دو علت: نیازهای اطلاعاتی و ارتباطاتی. نیازهایی که در کلیت آن با نیازهای کاربران مرد اینترنت تشابه دارد و در ظرایفی هم تفاوت. اما این نیاز‌ها تا چه حد ضروری و چه مقدار کاذب است و اینترنت با تمام ادعایش چقدر توانسته به آن‌ها پاسخگو باشد؟

۱-    نیازهای اطلاعاتی
نیازهای اطلاعاتی تمام کاربران را می‌توان در دو دستهٔ اطلاعات عمومی و تخصصی جای داد:

اطلاعات عمومی:
این اطلاعات شامل انواع کتب، مقالات و یادداشت‌ها در موضوعات فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، سیاسی، روان‌شناسی و مشاوره، بهداشت و سلامت، تغذیه، مطالب هنری، ادبی و… است که برای مخاطبین در سطوح مختلف تحصیلی و رده‌های سنی متفاوت قابل استفاده است. این اطلاعات را می‌توان از طریق سایت‌های جامع اطلاع رسانی، خبری، تحلیلی، وبلاگ‌ها و… از طریق جستجوهای اینترنتی بدست آورد. به نظر می‌رسد اینترنت در این موضوعات به حد اشباع و غنا رسیده است و برای هر سوال ساده چندین پاسخ متفاوت با رویکردهای مختلف می‌توان یافت.

اطلاعات تخصصی علمی:
این اطلاعات شامل موضوعات علمی و تحقیقاتی زیربنایی است که متاسفانه سایت‌های فارسی زبان دانشگاهی و علمی در این موضوعات چندان قوی عمل نکرده‌اند. برخلاف آنچه اینترنت را غول اطلاعات می‌نامند تنها امکان دسترسی ما به بحر وسیعی از اطلاعات سطحی و کم عمق مهیاست. برای کسب اطلاعات ارزشمند و زیربنایی جهت تالیف پایان‌نامه‌های کار‌شناسی ارشد و دکترا به منابع کتابخانه‌ای اینترنتی دانشگاه‌های بزرگ دنیا نیازمندیم که برای همه سهل الوصل نیست.

اطلاعات تخصصی زنان:
زنان به تبع نقش مادری و همسری که در خانواده به عهده دارند و ویژگی‌های جسمی و روحی که خالق متعال متناسب با این نقش برای آنان در نظر گرفته، نیازهای اطلاعاتی خاصی نیز دارند.
اطلاعات بهداشتی و سلامت، آموزش ورزشهای مناسب، آموزش‌های مربوط به دوران بارداری و تربیت فرزند، مدیریت مصرف و مدیریت فکری و فرهنگی در خانواده، مشاوره در موضوعات مختلف خانوادگی، تربیت فرزند، سلامت و… همچنین اطلاعات دیگری نه به جهت نقش و وظیفهٔ زنانه بلکه علایق خاص زنان که در حیطهٔ هنر می‌گنجد؛ مانند آشپزی، هنرهای خانگی، خیاطی، بافتنی، پرورش گل و گیاه و… از جمله نیازهای تخصصی آنان است.
به نظر می‌رسد که خود زنان در پربار کردن اینترنت از این موضوعات سهم بسزایی دارند و سند صحت این ادعا انواع تالارهای گفتمان و سایت‌ها و وبلاگ‌های خودجوشی است که زنان به صورت فردی یا گروهی آن را مدیریت می‌کنند و اطلاعات را با دیگر همنوعان خود به اشتراک می‌گذارند.
هرچند اگر این فعالیت‌های خودجوش با هماهنگی بیشتری و در جهت رفع خلاء‌ها و عدم موازی کاری انجام می‌گرفت موثر‌تر بود؛ اما به راستی باید این تلاش بانوانه را برای رفع نیازهای خاص خودشان ستود.
البته در این موضوع سایت‌های غیرفارسی زبان چندین گام جلو‌تر هستند، بسیار جامع و دسته بندی شده‌تر به این مباحث می‌پردازند و چه بسا که اگر کسی به زبان‌های خارجی (عموما انگلیسی) آشنایی کافی نداشته باشد، نتواند اطلاعات مورد نظر خود را از سایت‌های فارسی زبان جمع آوری کند.

۲-    نیازهای ارتباطاتی
با وجود رشد مشارکت اجتماعی زنان و حضور زنان در جامعه، هنوز جمعیت زیادی از آنان به دلیل مشغله‌های خانوادگی و برخی نیز به علت تمایلات شخصی و ترجیح محیط امن و امان خانه بر محیط پرتنش جامعه به حضور در خانه و ارتباط با اطرافیان اکتفا می‌کنند. اما نباید فراموش کرد که از دیرباز زنان حتی در نقش‌های سنتی نقش ارتباطاتی خود را با کمترین امکانات به خوبی ایفا می‌کردند. مدیریت جلسات زنانه و مهمانی‌های خانگی، ارتباط با همسایگان و تهیه و طبخ غذا به صورت دسته جمعی، تهیه و دوخت‌ودوز جهیزیه و سیسمونی و فعالیت‌هایی از این دست، همیشه در کارنامهٔ زنان وجود داشته است.
امروزه با گسترش فرهنگ آپارتمان نشینی، ترافیک و بُعد مسیر، زنان به سختی می‌توانند نقش ارتباطاتی خود را مانند گذشته ایفا کنند. از طرفی اینترنت با وجود انواع سایت‌های دوست یابی و شبکه‌های اجتماعی که خود زنان هم مدیریت بسیاری از آن‌ها را ولو در حد یک اتاق یا حلقه به عهده دارند؛ هنوز نتوانسته مدیریت منسجمی بر این امر و با نگاه خاص به نیازهای زنان داشته باشد.
مشارکت‌های جمعی زنان در فضاهای سنتی عموما با هدف انجام یک امر مشترک خیرخواهانه و خداپسندانه، تبادل اطلاعات و تعلیم و تعلم یا در نگاهی حداقلی برای همصحبتی و درد دل کردن بوده است. اگر بخواهیم این اهداف را به شبکه‌های اجتماعی تعمیم دهیم می‌بینیم که بیشترین هدف آن‌ها گذران اوقات و تبادل اطلاعات ناقص، محدود و نامرتبی است که در بسیاری موارد کمکی به افزایش سطح آگاهی حقیقی مخاطب نمی‌کند. اغلب هدف مشترک و خیرخواهانه‌ای در میان نیست و همصحبتی‌های از پشت مانیتور هیچ‌گاه نمی‌توانند به خوبی یک ارتباط رو در رو و چشم در چشم نیازهای عاطفی زنان را پاسخگو باشند.
مشاهدهٔ جمعیت بالای زنان کاربر اینترنت که مدیریت زمان خود را به دست سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌دهند، هر خواننده‌ای را به فکر وا می‌دارد که کاش می‌شد با برنامه‌ریزی هدفمند و منسجم از اتلاف انرژی و توان این قشر پرشور و موثر در اقشار دیگر جامعه جلوگیری کرد و فعالیت‌های ارتباطاتی و مشارکتی زنان را در قالبی مشخص و هدفمند و در جهت رفع نیازهای روحی زنان سر و سامان داد. برنامه ریزی و مدیریتی که بیش از هرکس دیگر، خود زنان شایستگی آن را دارند و باید برای آن تلاش کنند.
در یک نگاه کلی می‌توان اینترنت فارسی را از انواع اطلاعات عمومی مورد نیاز کاربران – چه زن و چه مرد- در حد اشباع دانست؛ اما هنوز پرداختن به موضوعات تخصصی علمی و اطلاعات تخصصیِ زنان، مورد نیاز جامعهٔ کاربران است. انواع سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی و فعالیت‌های گروهی اینترنتی نیز سهم بسزایی در پرکردن اوقات فراغت و میل به عضویت در گروه و حضور در جمع را برای زنان برآورده می‌کند؛ اما شاید بتوان با جهت‌دهی برنامه‌ریزی شده‌ی این شبکه‌های اجتماعی، کاربران را به سمت فعالیت‌های مفید‌تر سوق داد و از این ظرفیت بالا برای غنای اطلاعاتی اینترنت فارسی زبان استفاده کرد.

صفحات: 1· 2