برتری انسان بر غیرانسان به نعمت عقل است. عقل یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداوند است و نزد پروردگار از ارزش و مقامی بالا برخوردار است تا جایی که خداوند خطاب به عقل می‌فرماید: «تنها تو را در میان کسانی که دوست دارم کامل می کنم» و تنها عقل این ارزش و این قابلیت را دارد که مورد خطاب خداوند قرار گیرد و باری تعالی خطاب به عقل فرمود: «أَمَا إِنِّی إِیَّاکَ آمُرُ وَ إِیَّاکَ أَنْهَى وَ إِیَّاکَ أُعَاقِبُ وَ إِیَّاکَ أُثِیبُ»(1)؛ ای عقل آگاه باش که تنها تو را امر می‌کنم و تنها تو را نهی می‌کنم تنها تو را عقاب می‌کنم و تنها تو را ثواب می‌دهم؛ لذا انسان به خودی خود ارزش امر و نهی ندارد چیزی که به انسان ارزش و بها می‌دهد عقل است از این رو است که خداوند می‌فرماید تنها تو را عقاب می‌کنم؛ زیرا عقل است که شرافت مخاطب واقع شدن اوامر و نواهی خداوند را دارا است.

حیوانات و جانوران دیگر مورد خطاب امر و نهی خداوند نیستند؛ چراکه عقل ندارند و انسان‌های مجنون و فاقد عقل نیز مورد خطاب دستورات خداوند قرار نمی‌گیرند و تکلیف ندارند.

 

عقل حجت الهی است

شرافت عقل به حدی بالا است که عقل را حجت درون نامیدند؛ و انبیا و رسولان را حجت ظاهری نامیدند. از این رو صرف اینکه انسان قوه «عقل» داشته باشد کافی نیست، بلکه باید این قوه و قدرت را استفاده کند و عقل را برای خود حجت قرار دهد و از عقل خویش پیروی نماید آنگاه انسانی که از عقل پیروی کند اشرف از حیوانات و مخلوقات خداوند خواهد بود و او را عاقل می‌نامند و اگر با وجود عقل آن را حجت و امام قرار نداد از حیوانات هم پست‌تر و پایین‌تر خواهد بود، «اولئک کالانعام بل هم اضل سبیلا».