دوم: اگر بعضی مردم دارای چنین خصلت و خاصیتی باشند، آیا آیه‏ «وَ انْ یَکادُ الَّذینَ کَفَروا لَیُزْلِقونَکَ بِابْصارِهِمْ» خاصیت جلوگیری از چشم‏زخم را دارد؟ ما تا حالا به مدرکی (حدیثی، جمله‏ای) برخورد نکرده‏ایم که دلالت کند و بگوید از این آیه برای چشم‏زخم استفاده کنید. این که چشم‏زخم حقیقت است یا نه، یک مسأله است (فرضا حقیقت است ولو در بعضی افراد) و این که این آیه برای دفع چشم‏زخم باشد مسأله دیگری است. چیزی که از طرف پیغمبر یا ائمه به ما نرسیده باشد، نباید از خود بتراشیم. نظر به این که روح مردم برای چنین چیزی آمادگی دارد [آن را از پیش خود ساخته‏اند.]» (مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج‏27، ص: 632)

**آیا چشم زخم واقعیت دارد؟

در نگاه شهید مطهری، چشم زخم حقیقتی است تردیدناپذیر. البته ایشان برای توضیح پذیرش چشم زخم به جسمانی بودن یا روحی و نفسانی بودن این مساله توجه دارند و آن را در چند لایه مختلف بررسی می کنند زیرا مثلا ممکن است دانشمندان جدید کشف کنند که در برخی چشم ها اشعه ای هست که اثرات سوء دارد، خصوصا اگر با یک نگاه مخصوص باشد. اگرچه این حرف در گذشته های دور قابل پذیرش نبوده ولی با پیشرفت های امروزی، راحت می توان این امر را پذیرفت.

بالاتر از اهمیت شعاع چشم، مساله نفوس است. تاثیر اعمال روحی را حتی در درمان یا عدم درمان بیماری ها می توان یافت. بنابراین، افکار و نیات و اندیشه های انسان می تواند بر بدن او تاثیر بگذارد. هر چه روح قوی تر باشد، بدن را بیشتر تحت تاثیر خود قرار می دهد.

بالاتر از این دو، روان انسان است که نه تنها در بدن او موثر است بلکه در یک انسان دیگر نیز می تواند تاثیرگذار باشد یعنی فکر یک انسان می تواند در بدن انسان دیگر تاثیر بگذارد. مصداق امروزی این باور، هیپنوتیزم و واقعیت های رخ داده در این کار است. هر قدر انسان مقابل مقاومت کمتر و ضعف بیشتری داشته باشد، دیگران راحت تر بر او اثر می گذارند.

شهید مطهری پس از اشاره به این مقدمات نتیجه می گیرد که: «ممکن است در بعضی روح ها و روان ها چنین حالت و خاصیتی باشد که اگر درباره دیگری به گونه‏ای فکر کند، فورا روی او اثر بگذارد. در بعضی احادیث هم از پیغمبر اکرم (ص) وارد شده که فرموده است (در سند آن احادیث دقت نکرده‏ام) «الْعَیْنُ حَقٌّ» چشم حق است، یعنی دروغ مطلق نیست، بعضی از چشم ها اثر دارد یا حدیثی از پیغمبر نقل کرده‏اند که‏ «الْعَیْنُ یَجْعَلُ الرَّجُلَ فِی الْقَبْرِ وَ الْجَمَلَ فِی الْقِدْرِ» یعنی چشم چنین قدرتی را دارد که انسانی را به گور بفرستد و شتری را در دیگ. تجربه‏ها و آزمایش ها هم نشان داده که درباره بعضی از افراد مطلب چنین است…» (مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج ‏27، ص: 635)

البته ایشان تاکید می کنند که این تاثیرگذاری منفی بر دیگران خوب نیست و روح های پاک هرگز دچار چنین مسائلی نخواهند بود.

**شعارهای اسلامی

بحث بعدی بر سر این است که ما به کدام یک از آیات قرآن توجه می کنیم؟ اگر قرآن یک کل و مجموعه است که تمام آیات آن برای همیشه کاربرد دارد، چه اتفاقی می افتد که بعضی از آیات بیش از دیگر آیات بر سر زبان ها می افتد؟

شهید مطهری بدقت در انتخاب شعارهای لفظی اسلام و تاثیرات آن اهمیت می دهد و می گوید: «اسلام شعار لفظی دارد. تابلو بنویسید در خانه خودتان: انَّ اکْرَمَکُمْ عِنْدَاللَّهِ اتْقیکُمْ‏. بنویسید: لا اله الّا اللَّه، محمّدٌ رسول اللَّه، علیٌّ ولیُّ اللَّه. تابلوهای اصول اجتماعی اسلام را در خانه‏های خودتان بزنید: یا ایُّهَا النّاسُ انّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ انْثی‏ وَ جَعَلْناکُمْ شُعوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا انّ اکْرَمَکُمْ عِنْدَاللَّهِ اتْقیکُمْ‏. بدهید از اینها تابلوهای بسیار عالی بسازند و در خانه‏های خودتان نصب کنید. اینقدر هم از این شعارها ما داریم که الی ماشاءاللَّه. اسلام دین ناطق و گویاست، با آدم حرف می‏زند؛ شمایل و تصویر یعنی چه؟! بعضی ها می‏آیند یک چیزهایی انتخاب می‏کنند که آیه قرآن هست، اما شعار نیست. درست است، آیه قرآن همه جا مقدس است، اما هر آیه قرآن که شعار نیست. فرض کنید کسی این آیه را در خانه خودش بنویسد: الزّانِیَةُ وَ الزّانی فَاجْلِدوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ. هر کس نگاه می‏کند می‏گوید مگر این خانه، خانه فسق و فجور است؟» (مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج ‏25، ص 386)

فیلسوف معاصر ما معتقد است: «شعار اسلامی یعنی آنچه که به وسیله آن وابستگی خودتان را به اسلام نشان می‏دهید و یک اصل از اصول اسلامی را اثبات می‏کنید.» (مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج ‏25، ص 386) حال با این تعریف باید دید که آیا آیه‏ «وَ انْ یَکادُ» در دسته شعارهای اسلام قرار می گیرد یا خیر؟

یکی از اشارات لطیف شهید مطهری به همین مقوله و اتفاقا کاربرد بسیار زیاد آیه‏ «وَ انْ یَکادُ» است که می گویند: «از شعارهایی که مردم انتخاب می‏کنند، روحیه مردم را می‏شود شناخت. ما در قرآن آیه زیاد داریم، آیاتی که برای شعار قراردادن فوق‌‏العاده عالی است، جمله‌‏های زیادی داریم از پیغمبر و ائمه؛ ولی هیچ آیه‏ای به اندازه آیه‏ «وَ انْ یَکادُ الَّذینَ کَفَروا» در میان مردم برای شعار رایج نشده است. در هر خانه‏ای که بروی می‏بینی یک «ان یَکاد» آنجا زده‏اند، یعنی چشم تو کور که خانه و زندگی من را می‏بینی، این تابلو را اینجا نصب کرده‏ام برای این که چشم تو کور باشد. این امر یک حالت خودخواهی در مردم از یک طرف و یک حالت بدبینی به دیگران از طرف دیگر را نشان می‏دهد. شما همه شهر تهران را بگردید، بندرت دیده می‏شود که در خانه‏ای مثلًا آیه‏ «هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمون» تابلو شده باشد. برای شعار چه از این بهتر؟… آیاتی که انسان هر وقت یکی از آنها را نگاه کند برای او یک درس و آموزش است. اینها را انسان نمی‏بیند ولی در هر خانه‏ای که بروید آیه‏ «وَ انْ یَکادُ الَّذینَ کَفَروا» را می‏بینید، یعنی منم که خداوند چنین نعمت هایی به من داده و تویی که چشم شور داری و می‏خواهی چشم‏زخم به ما بزنی؛ برای این که جلوی چشم شور تو را گرفته باشم این تابلو را در اینجا نصب کرده‏ام و شاید کمتر خانه‏ای است که چنین چیزی در آن نباشد.» (مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 27، ص: 3 و 632)

بنابراین، لازم است که هم نگاهمان را اصلاح کنیم و بدانیم که همه افراد دشمن ما نیستند و همه از بهروزی ما دچار خشم های شدید نمی شوند تا به ما چشم زخم بزنند و از طرف دیگر، یادمان باشد که باید آیات دیگر قرآن را هم زنده کرد و در خانه ها آویخت تا با هر بار نگاه کردن به آنها جانمان تازه شود.*

صفحات: 1· 2