امام رضا(ع) در دوره ای به امامت رسيدند كه شرايط فرهنگی بسيار پيچيده ای برآن حاكم بود و مديريت قدرتمندی را می طلبيد تا بتواند جامعه را از خطرهای موجود نجات دهد. اگر در زندگی امامان(ع) کار فرهنگی و علمی و تدریس و تربیت شاگردان و تشکیل محافل علمی برای خواص، بیش از اقدام های پر سر و صدای سیاسی به چشم می خورد؛ به خاطر این است که آنان می دانند هر حرکت مثبت یا منفی، ریشه در باور و اعتقاد و نوع نگرش مردم دارد و برای اصلاح عمل می بایست به اصلاح اندیشه آنان همت گماشت. فضای فرهنگی در ايران بازتر و تكثر اديان و هوش ايرانيان به مراودات فرهنگی بين مردم، كمک شايانی می كرد. اين شرايط فكری و فرهنگی مردم ايران، زمينه را براي حضور امام رضا(ع) در ايران و گسترش شيعه آماده می كرد.
از جمله بازتاب و تاثیرات حضور امام رضا (ع) بر تحولات فرهنگی در ایران عبارتند از: 1- رشد حوزه‌ های علمی که از مظاهر آن، ترجمه کتب خارجی است. در این گسیختگی فرهنگی است که وظیفه سنگین امام رضا(ع) آشکار می شود. 2-گسترش حوزه فکری و تحکیم پایه های اعتقادی است. یکی از اقدام های مهم حضرت رضا(ع) در دفاع از عقیده و فرهنگ جامعه اسلامی، بهره گیری از محافل فراوان مناظره است. 3- گسترش تشيع که عوامل آن عبارتند از: هجرت امام رضا به ایران، پذیرش ولایتعهدی، مقام معنوی امام رضا(ع). 4- رشد حوزه معرفتی که از مظاهر آن تالیفات امام رضا (ع) من جمله الرسالة الذهبيّه در طب است. 5- ايجاد فضاهای زيارتی و عبادی است. پس از شهادت امام رضا(ع) دوستان و شيعيان آن حضرت متوجه زيارت آن حضرت شدند.

پژوهشگر: ک.طاهری نژاد