تعبیر هرمنوتیک (دانش تاویل) از واژه یونانی «Hermeneuien» به معنای تفسیر کردن اخذ شده است تأويل و تفسير هر چند در نزد پيشينيان به يك معنا بوده است، ولي در ادامه تاريخ خود از هم جدا شده و هر يك مفهومي خاص يافته‌اند. در حالي كه “تفسير” بيشتر ناظر به “متن” است، “تأويل” از متن فاصله مي‌گيرد. در یک تقسیم بندی کلّی، تاریخ هرمنوتیک را می توان به سه مرحله کلاسیک، رمانتیک و فلسفی تقسیم کرد؛ در میان این سه مرحله بیشترین تأثیر و نفوذ از آنِِِِِِِِِِِِ هرمنوتیک فلسفی است. عمده ترین رویکرد های هرمنوتیکی عبارتند از: رویکرد شلایر ماخر، رویکرد دیلتای، رویکرد هیدگر( هایدگر)، رویکرد گادامر و رویکرد ریکور.
عواملی که باعث اختلاف در فهم متن می شوند عبارتند از: اختلاف نظرهای مربوط به متن شناسی، اختلاف در میزان و نحوه استنطاق متن، اختلاف نظر در زبان متن، میزان دخالت دادن معارف بیرون متن در فهم متن، اختلاف در امکان تفسیر متن به متن، توجه به قرائن مربوط به کلام، ظهور شخصی را به جای ظهور عینی قلمداد کردن. خاستگاه هرمنوتیك، غرب است، و مغرب زمین متون مقدس ویژه ای دارد كه با متن مقدس نخستین اسلام قرآن كریم متفاوت هستند. عمده این تفاوت در این است كه كسی ادعا ندارد آنچه از متون مقدس در دسترس است عین واژگان و تعبیرها و جمله های الهی است، زیرا نویسندگان كتاب مقدس متعددند، به ویژه عهد جدید كه هررساله ای از آن نویسنده جداگانه ای دارد.
حضرت امام خمینی(ره) این نكته را مهم می داند كه به آنچه خواست پدید آورنده این كتاب انسان سازاست توجه كنیم، بدون آن تفسیر ازرسالت خویش بازمی ماند. مهم ترین وظیفه مفسر شناخت مقصد وحی وشناساندن آن است؛ همان چیزی كه در نظریه دیلتای (التفات مؤلف) عنوان یافته است بنابراین نظریه امام شبیه دیدگاه دیلتای در هرمنوتیك است كه كار خود را در زمینه هرمنوتیک متمركز به شناخت نیّت مؤلف كرد.. هر چند ظاهر قرآن يگانه است، ولي بطون آن متعدد مي‌باشد. پس علی رغم همه اختلافاتی که پیش می آید، بر اساس دیدگاه «مؤلف محور»، در واقع یکی از تفاسیر صحیح است و بقیه نادرستند؛ زیرا نمی توان انتظار داشت که صاحب متن، تمامی این تفاسیر مختلف را در عرض هم اراده کرده باشد؛ بلکه مراد و مقصود او افاده یک معنا بوده است امّا این امکان وجود دارد که مؤلف معانی طولی متعددی را قصد کند.

پژوهشگر: کبری طاهری نژاد