انسان مدرن با وجود اینکه از جهان حقیقی به درون عالم ذهنی خویش غلتیده، اما همچنان نیازهای اساسی خویش را از یاد نبرده است. او همچنان به ارتباط با دیگران، طبیعت و جهان خارج نیازمند است. اما به این نیازهای اساسی در عالم مدرن چطور باید پاسخ داد. انقلاب در ارتباطات و فناوری‌های نوین، مزید بر علت گشته و انسان را هر چه بیشتر از جهان عینی به جهان مجازی سوق داده است. حجاب صفر و یک‌های دیجیتال میان روابط انسانی حاکم شده و روابط مجازی جایگزین روابط سنتی گشته است. نه تنها روابط انسانی تخریب گردیده، بلکه روابط انسان با طبیعت نیز دچار دگرگونی شده است. انسانِ امروز، تشنه‌ی طبیعت بکر و دست‌نخورده است؛ چیزی که دیگر شاید اثری از آن نباشد. کودکان و نوجوانانِ عصر ما، طبیعت را از خلال مستندهای راز بقا شناخته‌اند، بر خلاف کودکان دیروز که در متن طبیعت زندگی کرده‌اند.

**سایه ی مجاز بر زندگی دینی

این تحولات و دگرگونی‌های معرفت‌شناختی به جغرافیای مغرب‌زمین محدود نماند و دیری نپایید که سراسر دنیا از جمله عالم اسلام را نیز متأثر ساخت. سبک زندگی ما در پرتو امواج مدرنیسم دستخوش تغییرات اساسی شده است؛ به طوری که حتی رابطه با خداوند، طاعات، عبادات و معنویات نیز از این دگرگونی‌ها بی‌نصیب نبوده‌اند. به عنوان نمونه، امروزه می‌توان به جای شرکت مستقیم در مراسم مذهبی، دعا و عزاداری، از رهگذر رسانه هایی چون تلویزیون و رایانه، این خلأ را پر نمود.

این امکانات علی‌رغم برکاتی که داشته‌اند، اثر حضور فیزیکی و عینی را کم‌رنگ‌تر نموده‌اند و فیض زیارت و عزاداری را به حداقل رسانده‌اند؛ به طوری که ساحت عینی و فیزیکی انسان از فیض عبادت محروم می‌شود و صرفاً ساحت ذهنی انسان درگیر این مراسم می‌گردد. حضور به هم رساندن در مراسم مذهبی و قرار گرفتن در میان برادران ایمانی، طبق تعالیم اسلامی، آثاری دارد که هیچ چیز دیگری نمی‌تواند خلأ آن را پر نماید. اثر مداحی، مرثیه‌سرایی و هنر عاشورایی به صورت زنده، با شنیدن آن‌ها از رهگذر تکنولوژی‌های چندرسانه‌ای قابل قیاس نیست. چه بسا بعضی از این شنیدن‌ها اثر معکوس بگذارد و به جای طراوت قلب، قساوت قلب به همراه داشته باشد، چون همه‌ی اجزای پیچیده‌ی این هنر، که به مثابه‌ی یک کل پیوسته است، تقلیل پیدا کرده به یک سری امواج صوتی که بر روی حافظه‌های دیجیتالی ضبط گردیده است و دوباره بازخوانی می‌شود. فناوری‌های ارتباطی نوین نمی‌توانند اثر حضور را منتقل کنند.

امروزه شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای به صورت زنده، مکان‌های زیارتی را پوشش می‌دهند. می‌توان از طریق اینترنت به زیارت مجازی عتبات عالیات رفت یا مثلاً با استفاده از موبایل از فاصله‌ای دور به امام رضا (علیه السلام) سلام داد؛ اما وقتی در احوال گذشتگان مطالعه می‌کنیم و مشقت و تلاش ایشان را در باب زیارت خانه‌ی خدا و زیارت قبور مطهر ائمه (علیهم السلام) مشاهده می‌نماییم، تازه متوجه وجوه متعددی می‌شویم که جایش در زیارت‌های امروزه‌ی ما خالی است. چه برسد که همین حد از زیارت نیز تبدیل به زیارت مجازی گردد. آن زیارت‌های پرسوزوگداز که صدرالمتألهین را هفت سفر با پای پیاده به کعبه می‌کشاند کجا و زیارت‌های امروزه‌ی ما کجا؟ زائران امام حسین (علیه السلام) در دوران متوکل حاضر بودند دست و پای خویش را قطع کنند و تحویل مأموران حکومتی بدهند، اما توفیق زیارت امام حسین را از دست ندهند. ولی امروزه زائران مدرن تا چه حد حاضرند این میزان مشقت و سختی را بر خود هموار کنند؟ یا ترجیح می دهند به جای رنج و مشقت بدنی، صرفاً پرنده‌ی خیال خود را روانه‌ی زیارت کنند؟ خلاصه اینکه مدرنیسم به فاصله‌ی بین جهان عینی و جهان ذهنی انسان‌ها دامن زده، میان او و عالم واقع هزار و یک حجاب مجازی برپا نموده و ایشان را هر چه بیشتر در بحر دنیای مجازی مستغرق ساخته است.

**آسیب شناسی روابط مجازی
گسترش شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر، تغییرات شگرفی در سبک زندگی انسان‌ها ایجاد کرده است. فیسبوک، توئیتر، گوگل‌پلاس و… هر کدام با سبک و سیاق خود، محیطی جذاب و خیره‌کننده برای افراد فراهم نموده‌اند و بخش قابل توجهی از اوقات روزانه‌ی ایشان را به خود اختصاص داده‌اند. حجم بالای کاربران این شبکه‌ها و افزایش روزافزون آن‌ها، سایرین را نیز ترغیب می‌کند تا به این شبکه‌ها بپیوندند. همین گستره‌ی کاربران باعث می‌شود افراد در بدو ورود، با تعداد زیادی از آشنایان و دوستان خود، که در اقصی نقاط عالم پراکنده هستند و چه بسا سال‌ها هم از آن‌ها خبری نداشته‌اند، روبه‌رو گردند. امکان کسب خبر از دوستان، اشتراک گذاشتن افکار و احساسات در قالب متن، تصویر، صدا و… به جذابیت‌های خیره‌کننده‌ی این شبکه‌ها افزوده است.
شبکه‌های اجتماعی، به ویژه فیسبوک، علی‌رغم فوایدی که داشته‌اند، آفت‌های قابل توجهی برای کاربرانشان به همراه آورده‌اند. اصالت یافتن فضای مجازی، اعتیاد اینترنتی، استحاله‌ی شخصیتی، میان‌مایگی، رشد فردگرایی و دوستی‌های کم‌عمق از جمله‌ی این آفت‌هاست که در ادامه به آن‌ها می‌پردازم.

صفحات: 1· 2· 3