عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه­السلام) فِی الرَّجُلِ یُسْتَأْذَنُ عَلَیْهِ فَیَقُولُ لِلْجَارِیَةِ قُولِی لَیْسَ هُوَ هَاهُنَا قَالَ لَا بَأْسَ لَیْسَ بِکَذِبٍ.[2]

نمونه­ی3: از شخصی پرسیدند: خلیفه­ی بعد از پیامبر کیست؟ او دید اگر راست بگوید سرش را از دست می­دهد و اگر هم دروغ بگوید که نمی­شود. به ناچار توریه کرد و گفت: «مَن بِنتُهُ فی بَیتِه» یعنی خلیفه­ی بعد از پیامبر (صلی­الله­علیه­وآله) کسی است که دخترش در خانه­اش است. او گمان کرد که ابوبکر را می­گوید. چرا که ابوبکر، پدر زن پیامبر اکرم بود. ولی منظور او علی (علیه­السلام) بود، چرا که دختر پیامبر (صلی­الله­علیه­وآله) در خانه­ی علی (علیه­السلام) بود.[3]

تذکر: این مورد، با توجه به این که در راستگویی ضرر بزرگی به شخص وارد می­شود، از موارد جواز دروغ است، هر چند که اگر انسان بتواند توریه کند پسندیده است که دروغ نگوید.

نمونه­ی4: وقتی از حضرت ابراهیم (علیه السلام) سؤال کردند که چه کسی بتها را شکست، آن حضرت فرمود:

«بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هذا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ کانُوا یَنْطِقُونَ».[4]

بلکه بزرگ‏ترینشان چنین کرده است. اگر سخن مى‏گویند از آنها بپرسید

این مطلب حضرت ابراهیم (علیه السلام) در حالی است که همه­ی بتها را ایشان شکسته بود، نه بت بزرگ! حضرت ابراهیم دروغ نگفت، بلکه اگر دقت کنید ایشان شکسته شدن بتها توسط بت بزرگ را متوقف بر سخن گفتن آنها کردند. یعنی گفتند اگر بتها سخن می­گویند بت بزرگ آنها را شکسته است. حاصل این کلام آن است که اگر سخن نمی­گویند ـ که نمی­گویند ـ پس آنها نشکسته­اند. این مطلب را امام صادق (علیه السلام) بیان فرمودند. [5]

در تفسیر مجمع البیان آمده است: جمله ی «إِنْ کانُوا یَنْطِقُونَ»، قید براى جمله ی «بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ» است، و تقدیر آن چنین است که: این کار را بت بزرگ کرده، اگر چنانچه‏ بت حرف مى‏زند، و چون حرف زدن بت محال است، پس انجام این کار، و هر کار دیگرى نیز از آن محال است. و آن گاه این مفسر جمله ی «فسئلوهم» را جمله معترضه گرفته‏ است.

توجه: بهترین نوع کلام، راستی و صداقت است و «توریه» به خاطر رهایی از مخمصه و پرهیز از دروغ، جایز شمرده شده است. پس جواز «توریه» موجب نشود که در گفتار خود توریه محور شویم؛ زیرا در این صورت ممکن است آهسته، آهسته شجاعت گفتن کلام صادقانه را از دست بدهیم و در دام دروغ بیفتیم.

پی نوشتها:

[1] . شرح‏نهج‏البلاغة، ج6، ص360. کنزالعمال، حدیث8249. [2] . وسائل‏الشیعة، ج12، ص254. [3] . البته این شخص اگر مضطر شده باشد بنا بر نظر بسیاری از فقها می­توانسته از روی تقیه دروغ هم بگوید. اما برخی دیگر از فقها می­فرمایند: شخص مضطر در صورتی می­تواند دروغ بگوید که امکان توریه برایش مهیا نباشد. [4] . سوره­ی انبیاء، آیه­ی 63. [5] . بحارالأنوار، ج69، ص240

صفحات: 1· 2